Osman ƏHMƏDZADƏ,       

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin müəllimi

Ekomətn ekoloji mövzulara aid olan mətn və ya diskurs növünə aiddir. O, ekologiya, davamlılıq, qorunma, biomüxtəliflik, iqlim dəyişikliyi və ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı məsələlərə toxunan məqalələr, esselər, kitablar, çıxışlar və ya digər media kimi müxtəlif yazılı və ya şifahi ünsiyyət formalarını əhatə edə bilər. 

Akademik kontekstlərdə “ekomətn” xüsusi olaraq ekoloji mövzuları, nəzəriyyələri və ya təcrübələri təhlil edən və ya müzakirə edən yazılı materiallara istinad edə bilər. 

Buraya ekoloji humanitar elmlər və ya ekotənqid kimi sahələrdə elmi məqalələr, tədqiqat məqalələri və ya dərsliklər daxil ola bilər. 

Ekomətnlər müxtəlif formalarda ola bilər.

1. Elmi məqalələr: Ekologiya, ətraf mühit elmi və mühafizə biologiyası kimi fənlər üzrə tədqiqat nəticələri, araşdırmalar və təhlillər.

2. Akademik kitablar və dərsliklər: Ekoloji nəzəriyyələri, konsepsiyaları və metodologiyaları araşdıran hərtərəfli əsərlər.

3. Ətraf mühit ədəbiyyatı: Romanlar, şeirlər, esselər və xatirələr kimi ekoloji mövzulara toxunan bədii və qeyri-bədii əsərlər.

4. Ekoloji jurnalistika: Ətraf mühit problemləri və inkişafları əhatə edən xəbər məqalələri, reportajlar və araşdırma materialları.

5. Ətraf mühitlə bağlı təbliğat materialları: Ekoloji maarifləndirmə və fəaliyyətin təşviqinə yönəlmiş kampaniya materialları, broşürlər, vebsaytlar və sosial media yazıları.

 Alimlər və tədqiqatçılar müxtəlif yanaşmalardan istifadə edərək ekomətnləri təhlil edirlər:

1. Ekotənqid: Ekoloji mövzuların, təbiət təsvirlərinin və ekoloji anlayışların ədəbiyyatda və digər mədəni ifadə formalarında necə təsvir olunduğunu araşdıran ədəbi təhlil.

2. Diskurs təhlili: Ekoloji problemlərin necə qurulduğu, təmsil olunduğu və müzakirə olunduğu da daxil olmaqla, ekotekstlərdə dil istifadəsi və ünsiyyət strategiyalarının tədqiqi.

3. Ritorik təhlil: Ətraf mühitlə bağlı münasibətlərə, inanclara və davranışlara təsir etmək üçün ekotekstlərdə istifadə olunan inandırıcı strategiyaların, müraciətlərin və rəvayətlərin öyrənilməsi.

4. Fənlərarası perspektivlər: Dilçilik, sosiologiya, antropologiya, psixologiya və fəlsəfə kimi bir çox fənlərdən olan fikirlərin inteqrasiyası, ekotextləri daha geniş sosial-mədəni və tarixi kontekstlərdə təhlil etmək. 

Ekomətnin çətinlikləri 

1. Ətraf mühit problemlərinin mürəkkəbliyi: Ekoloji problemlər çox vaxt çoxşaxəli və mürəkkəb olur, bir-biri ilə əlaqəli sosial, siyasi, iqtisadi və elmi ölçüləri əhatə edir. 

Bu mürəkkəblikləri ekotekstlərdə effektiv şəkildə çatdırmaq, xüsusən də müxtəlif ekoloji savadlılıq səviyyələrinə malik müxtəlif auditoriyaları cəlb etməyə çalışarkən çətin ola bilər.

2. İnformasiyanın həddən artıq yüklənməsi və dezinformasiya: Rəqəmsal əsrdə ekotekstlər dezinformasiya və yaşıl yuyulma da daxil olmaqla çoxlu məlumatla mübarizə aparmalıdır. 

Böyük həcmdə məlumatların çeşidlənməsi və ekoloji məlumatların dəqiqliyini və etibarlılığını təmin etmək həm ekotekstlərin yaradıcıları, həm də istehlakçıları üçün qorxulu ola bilər.

3. Tamaşaçıların iştirakı və qəbul edilməsi: Ətraf mühit mövzuları ilə auditoriyaları cəlb etmək, xüsusən də uzaq və ya mücərrəd görünə bilən məsələləri həll edərkən çətin ola bilər. 

Apatiya, skeptisizm və davranış dəyişikliyi üçün psixoloji maneələri aradan qaldırmaq üçün ekotekstlərdə nağılların izahı üçün effektiv ünsiyyət strategiyaları və yaradıcı yanaşmalar tələb olunur.

4. Mədəni və linqvistik maneələr: Ekomətnlər, xüsusən də milli sərhədləri aşan qlobal ekoloji problemlərin həlli zamanı dil və mədəniyyətlə bağlı maneələrlə üzləşə bilər. 

Mədəni aktuallığını və dəqiqliyini qoruyaraq dillər və mədəniyyətlər arasında ekotekstlərin tərcüməsi mürəkkəb və nüanslı bir proses ola bilər.

5. Müxtəlifliyin və təmsilçiliyin olmaması: Ekomətnlər insan təcrübələrinin və perspektivlərinin müxtəlifliyini, xüsusən də ekoloji ədalətsizliklərdən qeyri-mütənasib şəkildə təsirlənən təcrid olunmuş icmaların təcrübələrini əks etdirmək üçün mübarizə apara bilər. 

Ekotekstlərin müxtəlif səsləri, povestləri və dünyagörüşlərini özündə birləşdirməsini təmin etmək inklüziv ekoloji diskursun və təbliğatın təşviqi üçün vacibdir. 

Ekomətnlər oxucularda və tamaşaçılarda empatiya, qorxu, kədər və ümid də daxil olmaqla bir sıra psixoloji və emosional reaksiyalar doğura bilər. 

Tədqiqatçılar ekotekstlərin emosional ölçülərini və onların ətraf mühitə münasibət, dəyərlər və davranışların formalaşdırılmasındakı rolunu, habelə onların kollektiv fəaliyyətə və sosial dəyişikliyə ilham vermə potensialını araşdırırlar.

 Ekomətnlər planetin üzləşdiyi mürəkkəb ekoloji çağırışları araşdırmaq, ünsiyyət qurmaq və onlara cavab vermək üçün mühüm vasitələr kimi xidmət edir və daha davamlı gələcəyə doğru ictimai diskurs, siyasətin müəyyən edilməsi və kollektiv fəaliyyəti formalaşdırmağa davam edir.