Bəs, idxal olunan benzin və dizelin aksiz vergisindən azad edilməsi daxili bazarda satılan yanacağın qiymətinə necə təsir edəcək?

Məsələ ilə bağlı açıqlama verən iqtisadçı-ekspert Allahverdi Aydın bildirib ki, idxal olunan yanacağın aksiz vergisindən azad edilməsi daxili bazarda satılan benzinin qiymətinə təsir etməyəcək:

“Bildiyimiz kimi, Nazirlər Kabineti əvvəlki illərdə də analoji qərarlar qəbul edib.

Azərbaycanda “Aİ-92” markalı benzinə və dizelə olan təlabat əsasən daxili istehsal hesabına ödənilir. İdxal olunan yanacağın daxili tələbatda payı aşağıdır. Bu səbəbdən idxal olunan yanacağın aksiz vergisindən azad edilməsi daxili bazardakı qiymətlərə təsir edə bilməz. 

Məsələn, ötən il Azərbaycanda 1 milyon 464 ton “Aİ-92” markalı benzin istehsal edilib. Eyni zamanda 65 min ton “Aİ-92” markalı benzin idxal edilib. Göründüyü kimi, idxal olunan benzin daxili istehsalın təxminən 4%-i həddində olub”.

Allahverdi Aydın

İqtisadçı-ekspert belə hesab edir ki, daxili bazarda satılan benzinin qiyməti kifayət qədər yüksəkdir:

“Bizdə adətən yanacağın qiymətini digər ölkələrlə müqayisə edirlər. Amma, bu cür müqayisə iqtisadi baxımdan yanlışıdır. 

İstənilən məhsulun, o cümlədən də yanacağın ölkə daxilindəki qiymətinə onun maya dəyəri, vergilər, nəqliyyat xərcləri və s. bu kimi amillər təsir edir. 

Avropada benzinin baha olmasının Azərbaycanda benzinin qiymətinə birbaşa olaraq heç bir təsiri yoxdur”.

Azərbaycanda istehsal olunan “Aİ-92” markalı benzinin maya dəyərinin açıqlanmadığını deyən iqtisadçının sözlərinə görə, benzinin yalnız istehsalçı qiyməti açıqlanır:

“Açıqlanan son məlumatlar göstərir ki, “Aİ-92” markalı benzinin şirkətdən çıxış qiyməti 1 litr üçün 52 qəpik təşkil edir. Aydın məsələdir ki, benzinin maya dəyəri bu qiymətdən də aşağı olur. 

Hətta biz benzinin istehsalçı qiymətini maya dəyəri olaraq qəbul etsək, o zaman açıq şəkildə görülür ki, pərakəndə satış qiyməti ilə maya dəyəri arasında ən azı 2 dəfə fərq var. 

Hazırda benzinin hər litrinin istehsalçı qiymətinin üzərinə 40 qəpiyə yaxın vergi əlavə olunur ki, bu da əhalinin gəlir səviyyəsinə adekvat deyil”.

Allahverdi Aydın bildirir ki, qiymət fərqi idxal olunan “Aİ-95” markalı benzinin qiymətindən daha çoxdur:

“Azərbaycan “Aİ-95” markalı benzin istehsal etmədiyi üçün tamamilə xaricdən idxal edir. Ötən il ölkəyə 86 min ton “Aİ-95” markalı benzin idxal edilib. Benzinin ölkəyə giriş qiyməti, yəni gömrük dəyəri 1 litr üçün 1 manat 20 qəpik olub. Amma, biz bilirik ki, “Aİ-95” markalı benzinin ölkə daxilindəki pərəkanda satış qiyməti 2 manatdır. 

Gördüyünüz kimi, arada təxminən 2 dəfəyə yaxın fərq var. 2022-ci ildə “Aİ-95” markalı benzinin qiyməti 1 manat 60 qəpikdən 2 manata qaldırılan zaman, bunun səbəbi kimi idxal olunan benzinin qiymətinin artması  göstərildi. 

Lakin maraqlıdır ki, 2022-ci illə müqayisədə 2023-cü ildə idxal olunan “Aİ-95” markalı benzinin qiyməti təxminən 18% aşağı düşüb. Amma biz bu ucuzlaşmanı daxili bazarda müşahidə etmirik”.

Ekspert bildirir ki, ölkədə benzinin həm istehsalı, həm də idxalı SOCAR-ın nəzarətindədir:

“SOCAR-dan verilən açıqlamalarda hər zaman deyilir ki, istənilən şəxs, ya da istənilən şirkət xaricdən benzin idxal etməkdə sərbəstdir və bu heç kimə qadağan olunmayıb. 

Amma bu açıqlmaya baxmayaraq, mövcud vəziyyət onu göstərir ki, uzun illərdir SOCAR benzin istehsalı, idxalı və topdansatışında inhisarçı mövqedə dayanır. 

Buna görə də  gömrük dəyəri 1 manat 20 qəpik olan  “Aİ-95” markalı benzinin 2 manata satılmasının əsas səbəbkarı məhz SOCAR hesab olunmalıdır”.

Elnur Əli